Baarlamaanka Puntland oo ka kooban 66 xubnood waxay 8dii bisha Janaayo 2019 madaxweyne u doorteen Saciid C/llaahi Maxamed Deni shanta sano ee soo socota, wuxuu ku soo baxay doorashadii ugu tartamayaasha badnayd ee Puntland ka dhacday.
Dadka ku nool Puntland ayaa inta badan u saarinayey in madaxweynahan cusub ay dabada ka riixayeen koox siyaasiyiin ah oo isku xiran oo la yiraahdo Aran – Jaan, waana koox ka dhisan gudaha Puntland, halka qaar kalena sheegayeen inuu ka tirsan yahay ururka Damu-jadiid oo ah isbahaysi kale oo siyaasadeed oo looga adkaaday doorashadii Soomaaliya ka dhacday Febraayo 2017.
Shacabka ku nool Puntland ma jecla labadaas urur siyaasadeed, iyagoo ku suntay inay yihiin kooxo danley ah.
Sida la sheegay maalinta Sabtida 26 Janaayo waxay Puntland qabanaysaa caleemo saar loo samaynayo madaxweynaha cusub, waase madal u muuqata in tahay dhoolo tus siyaasadeed, iyadoo xubnaha mucaradka ku ah dowladda Federaalka Soomaaliya ay inta badan is xijinayaan in Madaxweynahan cusub.
Mucaaradka Dowladda Federaalku maxay ka fili karaan madaxweynaha cusub?
Qofka marka uu qabto xilka ugu sareeyo gobol ama wadan, magac ahaan waa wax aad u sareeya, marka xaqiiq laga hadlo se waa dhego libaaxa qof la yiri qabo, qofka mas’uul u noqonaya wadan dadkiisu isku maqan yahay, sabool yihiin, qofkastoo kula shaqaynaya doonayo inaad siiso meel uu xoolo ka dhaco, xirfadda dadka shaqada dawliga ah yaqaan ee kugu hareeraysan ay ku adagtahay inay talada saxda ah ee aad u bahan tahay ka hesho, talada aad ka helaysaana noqonayso mid ku dhisan dantooda, waxa masuulkaas ku furmaya maskaxdiisa wakhti kooban wax ka bedelan wax kastoo doorashada ka hor taagnaa.
Mucaaradka fursadda uu madaxweynaha cusub kula geli karo dagaal uusan garanayn meel uu u socdo waa mid aad u yar.
Cabdinasir Cismaan oo ah aqoonyahan bartay xiriirka caalamiga ah, ku nool Garoowe, oo aan arrintaan waxa ka waydiiyey, wuxuu sheegay in gudaha Puntland ay ka taagan ay yihiin culeysyo is fuulay.
“Kala qaybsanaanta qabaa’ilka, ururada ISIS iyo Shabaab, aamin darro iyo sida looga dhur sugayo golaha wasiiradda ayaa inta badan dadka maankooda ka guuxaya, sida uu qabaa’ilka ugu kala qanciyo golaha wasiirada ayaana wax badan ku xirnaan doonaan inuu madaxweynaha cusub horay u wado maamulka” ayuu yiri Cabdinasir.
Waxaa uu sheegay in marka laga soo tago quud daraynta mucaaradka ee ay raadinayaan in qof cusub oo miisaan siyaasadeed ku leh Soomaaliya oo iyaga la fikir ahi uu soo baxay, arrintuse sidaas way ka duwan tahay oo madaxweynaha cusub uu inta badan isha ku hayo gudaha Puntland iyo qabaa’ilka, waxa ka baxsan ee ilaa heer federal ahna aysan khatar weyn ku hayn, aysanna jirin sabab uu hadda mucaarad ula safto.
Madaxweynaha cusub ee Puntland iyo Dawladda Federaalka
Madaxweynaha cusub culaysyada ka haysta qabaa’ilka gudaha waxay ku yihiin madax wareer siyaasadeed, waxaa maalin kasta xafiiskiisa uu ku cusub yahay marti ku ah hogaamiyayaal qabiil, siyaasiyiin, ganacsato iyo culimo dhamaantood waxay wadaan waa fariimo madax xanuun ku ridaya madaxweynaha cusub oo lagu dalbanaya wax inta badan ay adagtahay inuu fuliyo.
Marka duruufahaas la fiiriyo madaxweynaha cusub baahida ugu weyn ee uu qabaa waa inuu hagaajisto xiriirka ka dhexeeya dawladda federaalka, taasoo uu ka helayo laba faa’iido.
Inta badan bulshada ku nool Puntland in dawlad Soomaaliyeed oo shaqaysa la helo waa mid ay dareen ahaan ka wada siman yihiin culimada, ganacsatada, haweenka iyo dhallinyaradu, waa jiraan siyaasiyiin iyagu mucaarad ku ah, marka arrintaan la eego madaxweynaha cusubi haddii uu hagaajiyo xiriirka Dawladda Federaalka waxay ka siibaysaa cirbad xanuun badan oo dhinaca shacabka uga imaan lahayd, qodobka kalena ee xiriirka dawladda muhiimka ugu yahay waa maamulkiisa curdinka ah haddii uu gallo dagaal siyaasadeed inuu noqonayo kan koowaad ee fashil ka soo gaaro.
Fursad kale oo u banaan madaxweynaha cusub?
Dadka Soomaalida marka hoos loo wada hadlo waxyaabaha muran ee ka dhexeeya markay noqoto dhinaca siyaasadda waxay salka ku haysaa dhowr qodob:
1. Arrimo qabiil: qofka siyaasiyga ahi wuxuu markasta awood ka raadiyaa qabiilkiisa, mana jirto aragti uu dadka kale ee aan ku qabiilka ahayn ku kasban karo
2. Arrinta kale waa dano shisheeye: Dadka Soomaaliyeed waa sabool, wadamada lacagta haysta gaar ahaan carabtu inay saamayn ku yeelato siyaasi Soomaaliyeed ma ahan wax lala yaabo, waxayna taasi keentay hagar daamo badan, markastoo khilaaf goboleed ama mid dunida samayn kale ku leh soo baxo, siyaasiyiinta markaas mucaaradka ahi waa kuwo gala jeebabka wadamadaas.
3. Fikirka diiniga ah: Fikirkaani waa mid ku xoogan wakhtigaan siyaasadda, dadku siday isugu dan noqdaan ayaana fikirkooda diintu isugu xirmaa, mana noqoto kala qaybsanaanta xagga diinta ee dhinaca siyaasadda mid ku salaysan kala duwanaansho caqiido.
Marka arrimahaa la fiiriyo madaxweynaha cusub wuxuu ciyaari karaa door muhiim ah oo ku aadan inuu bilaabo xiriir toos ah oo uu xubnaha mucaaradka iyo Dawladda uu ugu kala dab qaadi karo, wuxuuna xoojin karaa dawladnimada. Dadka yaqaan qof ahaan madaxweynaha cusub waxay ku tilmaamaan nin dul qaad badan, una dhabar adeegi kara inuu qabto hawshaan.
Waxaa Qoray: Maxamed Xasan Maxamed
kayse25@gmail.com
